لب شکری یا لب شکافته و کام شکافته دو نمونه از نقیصه‌های مادرزادی در کودکانی است که لب و دهان‌شان در دوران جنینی به درستی شکل نگرفته است. این دو نوع نقص در اصطلاح پزشکی به شکاف‌های اوروفاسیال شناخته می‌شوند.

در اثر عدم تشکیل صحیح و کامل ساختارهایی که حفره‌های بینی و دهان را از یکدیگر جدا می‌کنند، شکاف لب و کام ایجاد می‌شود. ساختار و بافت‌هایی که وظیفه جدا کردن دهان و بینی را دارند شامل استخوان آلوئول، لب‌ها، استخوان سقف دهان (سخت کام)،  بافت نرم سقف دهان (نرم کام) هستند.

• لب شکافته چیست؟
• کام شکافته چیست؟
• انواع نقص کام و لب شکافته (شکاف‌های اوروفاسیال)
• عوارض ناشی از شکاف لب و کام برای کودک
• تشخیص شکاف‌های اوروفاسیال در جنین
• مدیریت و درمان شکاف‌های اوروفاسیال در کودکان
• جراحی و ترمیم لب شکری یا لب شکافته
• عمل جراحی کام شکافته چگونه است؟
• پیوند استخوان آلوئول
• سایر جراحی‌های مرتبط با شکاف اوروفاسیال
• درمان‌های دندانپزشکی کام شکافته
• روانشناسی کودکان دارای شکاف اوروفاسیال

لب شکافته چیست؟

لب‌های جنین در طول هفته‌های چهارم الی هفتم بارداری مادر شکل می‌گیرند. با رشد جنین در رحم مادر، سلول‌ها و بافت‌های تشکیل شده از اطراف سر جنین به سمت مرکز صورت رشد کرده و به هم می‌رسند و چهره را تشکیل می‌دهند.

اجزای چهره از جمله دهان و لب‌ها و بینی، در این مرحله تشکیل می‌شوند. در صورتی که این بافت‌ها تا پیش از تولد نوزاد نتوانند در مرکز به یکدیگر برسند، او با نقص لب شکافته یا لب شکری متولد خواهد شد. این شکاف می‌تواند به صورت یک درز کوچک در لب بالای نوزاد و یا با وسعتی بیشتر به شکل یک شکاف بزرگ‌ از دهان تا بینی نوزاد اتفاق بیافتد.

نوزادان ممکن است در هر دو طرف لب دچار عارضه لب شکری شوند و یا این‌که دقیقا در مرکز لب شاهد آن باشیم. خوشبختانه، جراحی و ترمیم لب شکری اکنون به صورت یکی از درمان‌های متداول برای برطرف کردن این نقص در نوزادان 3 الی 6 ماهه انجام می‌گیرد.

کام شکافته چیست؟

کام یا سقف دهان جنین در طول هفته‌های ششم الی نهم بارداری مادر تشکیل می‌گردد. اگر بافت‌های نرم و سخت کام جنین تا پیش از تولد او به صورت کامل تشکیل نشود، نوزاد با نقص کام شکافته متولد خواهد شد. این نقص هم به صورت شکافی کوچک در کام و هم به شکل شکافی وسیع و بزرگ‌تر در سقف دهان نوزادان دارای این عارضه اتفاق می‌افتد.

انواع نقص کام و لب شکافته (شکاف‌های اوروفاسیال)

به طور کلی، شکاف‌های اوروفاسیال در سه دسته قرار می‌گیرند:

• لب شکافته یا لب شکری
• کام شکافته
• لب و کام شکافته

عوارض ناشی از شکاف لب و کام برای کودک

همانطور که گفته شد، ممکن است نوزاد با نقص لب شکافته، کام شکافته و یا هر دو به صورت همزمان متولد شود. این نقص بسته به وسعت آن برای کودک دارای عوارضی است که می‌تواند مشکلاتی برای او بوجود آورد.

از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مشکل در گرفتن سینه مادر برای شیر خوردن.
• مشکل در گرفتن پستانک برای شیر خوردن.
• بیرون ریختن شیر از بینی در هنگام شیر خوردن.
• مشکل در خوردن غذا.
• عفونت مکرر در گوش کودک.
• مشکل در تکلم و گفتار کودک.
• به هم ریختگی دندان‌ها.
• بینی دفرمه کودک.
• بروز مشکلات شنوایی در کودک.

تشخیص شکاف‌های اوروفاسیال در جنین

تشخیص شکاف‌های لب و کام در دوران جنینی به سادگی و با یک سونوگرافی ساده امکان پذیر است. همچنین، این نقوص، خصوصا کام شکافته را پس از تولد نوزاد می‌توان بهتر تشخیص داد. البته تشخیص برخی از شکاف‌های کام در نوزادان به دلیل ایجاد آن‌ها در زیر لایه‌های مخاطی سقف دهان ممکن است  با دشواری بیشتری همراه باشد و تا مدتی بدون علامت خاصی همراه نوزاد بماند.

مدیریت و درمان شکاف‌های اوروفاسیال در کودکان

نوع خدمات درمانی، جراحی و مراقبتی قابل ارائه برای نوزادان و کودکانی که دچار نقیصه شکاف لب و شکاف کام هستند به شدت و وسعت شکاف، سن کودک، محل دقیق عارضه، سایر عوارض پیش آمده در نتیجه، شکاف برای او، متفاوت است و ممکن است با رشد کودک یا پیشرفت مراحل درمان تغییر کند.

جراحی و ترمیم لب شکری یا لب شکافته

برای رفع عارضه شکاف لب در نوزاد، بسته به شدت و وسعت شکاف و میزان ترمیم مورد نیاز آن و با تشخیص جراح، عمل جراحی و ترمیم لب شکری برای یک نوبت و یا بیشتر انجام شود.

بهتر است کودک تا پیش از 12 ماهگی تحت جراحی قرار بگیرد و معمولا توصیه می‌شود اولین عمل جراحی و ترمیم لب شکری نوزاد پیش از 3 ماهگی او باشد.

عمل جراحی کام شکافته چگونه است؟

برای درمان کودکی که با این عارضه به دنیا آمده است، معمولا اولین عمل جراحی کام شکافته بین سن 6 تا 12 ماهگی او انجام می‌شود. بسته به وسعت شکاف کام ممکن است نیاز به چندین عمل باشد که حداکثر می‌بایست تا پیش از 18 سالگی انجام شوند. در هنگام درمان و عمل جراحی کام شکافته اصلاح قف دهان به گونه‌ای انجام می‌شود که احتمال جمع شدن مایعات در گوش‌های میانی کودک کمترین حالت ممکن باشد. همچنین در طی این جراحی به رشد و نمو و نظم دندان‌ها نیز توجه شده و در صورت نیاز اصلاح می‌گردد.

پیوند استخوان آلوئول 

عارضه شکاف کام در برخی کودکان به حدی است که نیاز به جراحی پیوند استخوان آلوئول در آن‌ها ضرورت پیدا می‌کند. این جراحی معمولا در سن 8 سالگی کودک برای پر کردن خط لثه بالایی او انجام شده تا باعث حمایت کافی از داندان‌های کودک شده و به پایداری فک بالا نیز کمک کند.

سایر جراحی‌های مرتبط با شکاف اوروفاسیال

بسیاری از کودکان دارای نقص شکاف لب و شکاف کام با رسیدن به سنین بالاتر به برخی از جراحی‌های تکمیلی نیاز پیدا می‌کنند. اغلب این جراحی‌ها برای ارتقاء و بهبود زیبایی چهره در قسمت‌های بینی، لب، دندان‌ها و فک کودک انجام می‌شود، همچنین علاوه بر زیبایی کودک می‌تواند شامل اصلاحاتی برای بهبود قدرت شنوایی، بهبود تنفس، بهبود تکلم و گفتار کودک باشد. ترمیم اسکار باقی مانده از جراحی‌ و ترمیم لب شکری و عمل جراحی کام شکافته می‌تواند پس از رسیدن به سن بلوغ و رشد کامل‌تر اجزا چهره شخص انجام شود.

درمان‌های دندانپزشکی کام شکافته

اغلب کودکان دارای لب و کام شکافته برای مرتب و صاف کردن دندان‌ها به خدمات دندانپزشکی از جمله ارتودنسی نیاز دارند. با اصلاح وضعیت رشد دندان‌ها و منظم شدن آن‌ها با ارتودنسی و سایر روش‌های دندانپزشکی زیبایی چهره و همچنین سلامت دهان و دندان کودک بهبود می‌یابد.

روانشناسی کودکان دارای شکاف اوروفاسیال

کودکان دارای نقص شکاف اوروفاسیال معمولا نیاز به خدمات درمانی و مراقبتی خاصی دارن که باید با رشد کودک و افزایش سن او حتی تا بزرگسالی هماهنگی لازم را داشته باشد. از جمله این خدمات مورد نیاز، مشاوره و راونشناسی برای بالا بردن اعتماد به نفس و رسیدن به خودباوری در کودک می‌باشد. این کودکان به دلیل تفاوت مشهودی که با سایر هم سن و سالان خود دارند معمولا دارای مشکلاتی در برقراری ارتباط با دیگران هستند و دچار گوشه‌گیری و در برخی موارد رفتار پرخاشگرانه با دیگر کودکان می‌شوند. استفاده از تجربیات دیگر خانواده‌های دارای کودکان دارای لب شکری و شکاف کام و توجه به توصیه روانشناسان مجرب به والدین کودک در نحوه برخورد با او کمک فراوانی می‌نماید.